Ο «άγνωστος» Βάρναλης αποκαλύπτεται

Αυτόγραφα και δακτυλόγραφα, σχεδιάσματα, πρώτες και επεξεργασμένες μορφές έργων του ποιητή, 32 σημειωματάρια, προσωπικά έγγραφα, επιστολές, αποκόμματα από τον περιοδικό και ημερήσιο Τύπο, τεύχη περιοδικών και εφημερίδων, ποικίλα σημειώματα και φωτογραφίες από το 1900 ως το 1974: το Αρχείο Βάρναληδωρεά της κόρης του ποιητή Ευγενίας Βάρναλη το 2001 προς τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη- καταλαμβάνει 77 κουτιά αρχειοθέτησης. Ο κατάλογος του Αρχείου δημοσιεύεται στο εφετινό, ενδέκατο τεύχος του ετήσιου περιοδικού «Τhe Νew Griffon» που εκδίδει η Βιβλιοθήκη.

Η ταξινόμηση και η καταλογογράφηση του Αρχείου σήμερα, εκτός από την προφανή σημασία τους για τους μελετητές του ποιητή Κώστα Βάρναλη, έχουν ευρύτερη αξία διότι καθιστούν το Αρχείο επισκέψιμο σε κάθε ενδιαφερόμενο για τη θεωρία και την ιστορία του πολιτισμού «καθώς φωτίζει τους ιδεολογικούς και αισθητικούς προβληματισμούς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη του 20ού αιώνα... παρέχοντας πληθώρα στοιχείων και πληροφοριών για τη νεότερη πολιτική και κοινωνική ιστορία της Ελλάδας», όπως σημειώνει η επιμελήτρια του Αρχείου Θεανώ Μιχαηλίδου.

Ιδιαίτερα σημαντικό υλικό του Αρχείου τόσο για τη διερεύνηση του έργου του συγγραφέα όσο και για τη συναισθηματική τους αξία χαρακτήρισε μιλώντας στο «Βήμα» η κυρία Μιχαηλίδου τα σημειωματάρια. «Πρόκειται για σκόρπιες σημειώσεις προς εαυτόν που αποτυπώνουν τη διαρκή διανοητική, ιδεολογική και συναισθηματική πάλη ενός ανθρώπου ο οποίος ασκούσε σκληρή αυτοκριτική και ο οποίος βίωνε την τέχνη όχι ψυχρά ως επάγγελμα, αλλά ως ψυχή και αίμα του, έχοντας παράλληλα πλήρη επίγνωση ότι έπρεπε και να βιοποριστεί από τα γραψίματά του». Σε αντίθεση με άλλους σπουδαίους λογοτέχνες μας, όπως ο Σεφέρης και ο Καβάφης, οι οποίοι είχαν τακτοποιήσει με επιμέλεια το αρχείο τους, αποβλέποντας και στις μελλοντικές ανάγκες των μελετητών τους και οργανώνοντας την υστεροφημία τους, η εικόνα του Αρχείου Βάρναλη, μιας συλλογής χωρίς μεθοδική κατάταξη, απηχούσε, σύμφωνα με την επιμελήτρια του Αρχείου, και τις διαφορετικές κοινωνικές και αισθητικές αξίες του ποιητή των «Σκλάβων πολιορκημένων». Συνέπεια αυτού είναι και η απουσία αντιγράφων των επιστολών που έστελνε ο Βάρναλης προς φίλους και συνεργάτες, η οποία συνιστά το έλλειμμα του Αρχείου.

«Εύχομαι όσοι έχουν στα χέρια τους επιστολές του Βάρναλη, κληρονόμοι λογοτεχνών και διανοουμένων με τους οποίους διατηρούσε αλληλογραφία, να προσφέρουν αντίγραφά τους ώστε να συμπληρωθεί το Αρχείο και να φωτιστούν τα κενά και οι σκοτεινές πλευρές του» μας λέει η κυρία Μιχαηλίδου. Στα προσεχή σχέδια της Γενναδείου είναι η ψηφιοποίηση των αυτογράφων του λογοτέχνη.

Και τρία ξεχασμένα αφηγήματα

Το ενδιαφέρον για τον ποιητή των φτωχών και καταπιεσμένων, ο οποίος είναι σήμερα πιο επίκαιρος από άλλοτε, ανακινεί και ο τόμος «Ο λαός των Μουνούχων», σε φιλολογική επιμέλεια Βασίλη Αλεξίου και επιμέλεια έκδοσης Αικατερίνης Μακρυνικόλα (Κέδρος, 2010), ο οποίος περιλαμβάνει τρία ξεχασμένα αφηγήματα του Βάρναλη («Ο λαός των Μουνούχων», «Ιστορία του Αγίου Παχωμίου» και «Οι φυλακές»), τα οποία επανεκδίδονται 87 χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή τους το 1923 στην Αλεξάνδρεια.

Από τη Σοβιετική Ενωση... ως την Columbia
Από τα ενδιαφέροντα ντοκουμέντα του Αρχείου είναι οι σημειώσεις και οι ανταποκρίσεις από το Πρώτο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Σοβιετική Ενωση το 1934, όπου έγινε η επίσημη ανακήρυξη του δόγματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού στην τέχνη, το αντίγραφο του Διεθνούς Βραβείου Λένιν για την Ειρήνη που του απονεμήθηκε το 1959, ιδιωτικά συμφωνητικά με εκδότες, με συνθέτες που μελοποίησαν ποιήματά του και με δισκογραφικές εταιρείες (ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Βούλγαρος Σιμεόν Πιρόνκοφ, η εταιρεία Columbia κτλ.), με μεταφραστές και με θεατρικούς οργανισμούς, η αλληλογραφία με τη σύζυγό του Δώρα Μοάτσου όταν ήταν εξόριστος στον ΑϊΣτράτη, καθώς και με τους στενούς του φίλους, τον δημοσιογράφο Αποστόλη Αποστολόπουλο και τον χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνό.